[ANIME] Luận đề của một thiên thần nhân từ: Evangelion và khải huyền

“Chàng trai trẻ, như luận đề của một thiên thần tàn nhẫn,
Hãy sống để trở thành huyền thoại…”

Neon Genesis Evangelion (trong tiếng Hy Lạp có nghĩa là “Phúc Âm của Khởi Nguyên Mới”) là một bộ anime vô cùng phức tạp, và cũng đầy hỗn loạn. Nó thông minh. Nó rất, rất con người. Nó chứa đầy nỗi kinh hoàng, sự ghê tởm, sự dịu dàng và cả sự kỳ diệu theo những cách cân bằng lạ thường. Nó cũng có sức ảnh hưởng sâu sắc đến thế giới anime (bạn có thể thấy dấu ấn của nó ở khắp nơi, từ Haruhi đến Bokurano, Shirobako, Madoka hay Grimgar). Nó gắn liền với câu chuyện của chúng ta như một biểu tượng của văn hóa otaku, một tác phẩm nhất định phải xem.

Và nó cũng là một bộ anime kỳ lạ đến mức tôi lại không thích nó, ngay cả khi tôi yêu mến các nhân vật, phong cách nghệ thuật, âm nhạc, cách phá vỡ bức tường thứ tư táo bạo trong những tập cuối, cốt truyện rối rắm cùng tất cả những suy tư tâm lý – triết học – thần học – bất cứ thứ gì của nó. Tôi nghĩ điều này liên quan đến bước cuối cùng. Với tôi, bộ anime này rốt cuộc vẫn là một “luận đề của một thiên thần tàn nhẫn” thay vì có thể vượt lên chính nó, theo phong cách của một Apocalypse thực sự.

Có thể cách diễn đạt này sẽ gây ngạc nhiên, nhưng Apocalypse (Khải Huyền) – dù mang đầy bí ẩn và nỗi kinh hoàng – không phải là một câu chuyện tuyệt vọng, mà là một câu chuyện của hy vọng. Đó là câu chuyện về sự sụp đổ của mọi thứ trong buổi hoàng hôn của nhân loại, và Chúa của chúng ta đến để cứu rỗi. Nếu không có nó, Kinh Thánh và toàn bộ góc nhìn của nó sẽ không trọn vẹn.

Tôi tin rằng có những câu chuyện tất yếu xuất hiện khi một thể loại đạt đến độ trưởng thành, và một nghệ sĩ tài năng nhận ra điều đó. Có điều gì đó nói về sự bế tắc, sự sụp đổ, vốn đã hiện diện ngay từ ban đầu, theo một cách nào đó.

Đây là những câu chuyện phủ nhận hoặc đặt câu hỏi về chính tiền đề của chúng, phơi bày những giới hạn, chơi đùa với các khuôn mẫu để truyền tải điều gì đó sâu sắc hơn và mở ra những con đường mới. Chúng cho thấy rằng những câu chuyện và thể loại mà chúng ta yêu thích không thể tự tồn tại, mà cần phải vượt ra ngoài chính nó. Một số trong những câu chuyện đó có tính hiện thực, như Don Quixote. Một số là phần kết của những kiệt tác vĩ đại, như The Lord of the Rings. Và nhiều câu chuyện trong số đó mang tính khải huyền.

Evangelion là một trong những câu chuyện như vậy (tôi nghĩ đây chính là ý nghĩa của tiêu đề hoành tráng mà nó mang). Có rất nhiều điều trong đó vang vọng sự thật sâu sắc. Nó đã mang lại những điều mới mẻ cho anime. Và thế nhưng…

Một điều vốn đã tồn tại ngay từ ban đầu, ở trung tâm của thể loại mecha và hình tượng các hiệp sĩ – quái vật của Nhật Bản tương lai, những chiến binh nguyên thủy thể hiện nỗi sợ hãi và sự kỳ diệu của thế giới sau quả bom nguyên tử, theo cách này hay cách khác – thậm chí ở trung tâm của hầu hết các anime. Cậu ấy là một kiểu anh hùng khác, nhưng vẫn là một anh hùng thực thụ. Như cựu tác giả của chúng tôi, Zeroe4, tôi thích Shinji và sẽ bảo vệ cậu ấy. Một thiếu niên bất lực, sợ hãi, gãy vỡ, sống trong sự căm ghét và hoài nghi bản thân có thể hấp dẫn hơn nhiều so với một nhân vật sáng sủa chỉ đơn giản “bước vào robot.” Tôi thích cậu ấy, đặc biệt là khi cậu ấy ở trạng thái tệ nhất – có lẽ chính là khoảnh khắc ô nhục với Asuka ở phần mở đầu End of Evangelion. Tôi sẽ không mô tả nó, nhưng trong đó, cậu ấy đã nói: “Mình là kẻ thấp hèn nhất trong những kẻ thấp hèn.”

Động cơ của Shinji chắc chắn rất rối ren. Cậu ấy xuất phát từ thế giới cảm xúc có thể tạo ra những nhân vật như Hachiken (Gin no Saji). Đôi khi, cậu ấy không được lòng người xem, thậm chí còn bị gọi là “thằng nhóc hư” như Asuka từng nói. Cậu ấy muốn được cha và mọi người yêu thương, ghét bản thân mình, tê liệt trong những tình huống nguy hiểm và bế tắc, sợ hãi, thích điều khiển EVA nhưng cũng căm ghét tổn thương mà mình gây ra, và chỉ có thể bước vào trận chiến khi rơi vào trạng thái điên cuồng – một điểm yếu nghiêm trọng. Một mớ hỗn độn. Nhưng thỉnh thoảng, cậu ấy thực sự cố gắng. Và đôi khi, cậu ấy trưởng thành.

Cậu ấy (cảnh báo tiết lộ nội dung) thách thức cha mình và bỏ đi khi Gendo cố ép cậu giết một người vô tội, ngay cả trước khi biết người đó là ai – cứu sống bạn học của mình. Ít nhất trong khoảnh khắc đó, cậu ấy là một anh hùng, vì đối đầu với cha và làm mọi người thất vọng là hai nỗi sợ lớn nhất của cậu. Nhưng tôi nghĩ cậu ấy còn dũng cảm hơn khi quay trở lại giúp đỡ, gạt bỏ tất cả mọi thứ khác sang một bên.

Bởi vì thế giới của Shinji là một thế giới mà những vết sẹo của bom nguyên tử (hay trong trường hợp này, Đại Thảm Họa Thứ Hai) là có thật và đáng sợ. Sự gần gũi cũng là có thật và đáng sợ. Cuộc sống có thể rẽ sai hướng. Thành công không được đảm bảo. Trái tim của chính chúng ta, hoặc của người khác, có thể lừa dối chúng ta. Chúng ta không thể đoán trước lịch sử. Những điểm tham chiếu của chúng ta có thể không còn phù hợp.

Evangelion có ý nghĩa sâu sắc bởi vì tôi cũng vậy – tôi cũng thường là Shinji. Kẻ nghi ngờ, kẻ sợ hãi, kẻ tự cản đường chính mình, kẻ tội lỗi đáng ghê tởm. Anno hiểu rõ các nhân vật của mình và tôn trọng họ, đồng thời từ chối đi theo lối mòn dễ dàng.

Tôi cũng thích dàn nhân vật còn lại (ngoại trừ fanservice khét tiếng của Gainax). “Càng gần gũi, chúng ta càng làm tổn thương nhau sâu sắc hơn,” Ritsuko đã nói vậy. Chúng ta cần người khác, chúng ta có thể hy vọng nhận được sự giúp đỡ, nhưng lời cô ấy nói có một phần sự thật. Tôi đã dõi theo các nhân vật với sự quan tâm và đồng cảm. Kaworu, Misato, Kaji, Asuka, và thậm chí cả Ritsuko lẫn Gendo đều có những xung đột nội tâm và tuyến truyện khiến tôi cảm thấy bị cuốn hút. Các EVA và Thiên Thần đã kích thích trí tưởng tượng của tôi, và tôi cũng thích cốt truyện âm mưu.

Như tôi đã nói, tôi thậm chí thích việc Anno bước vào những vùng đất chưa được khai phá, thay đổi phong cách nghệ thuật và tận dụng mọi công cụ có thể để đào sâu vào nội tâm Shinji. Tôi hiểu rằng câu chuyện chắc chắn đã yêu cầu ông ấy phải làm như vậy, phải vượt lên chính nó. Nhưng bất chấp tất cả những điều đó, lý do khiến tôi không thích Evangelion như một tổng thể là vì tôi không nghĩ Anno đã thực sự thành công ở điểm đó.

Đừng hiểu lầm ý tôi: Anno chắc chắn đã xử lý những vấn đề trong anime mà Miyazaki từng chỉ trích (theo cuốn Miyazakiworld: A Life in Art của Susan Napier) – một thế giới phi thực tế, méo mó, phóng đại, và đôi khi thậm chí bị bóp méo để phục vụ cho dục vọng, khiến chúng ta xa rời hiện thực, bị “nhấn chìm trong những hình ảnh” từ thuở ấu thơ. Hãy nhìn vào các tập phim, điều đó hiện hữu rõ ràng. Nhưng chính ở điểm này, tôi tin rằng Evangelion cần nhiều hơn thế.

Luận đề về EVA (và Shinji) như một “thiên thần tàn nhẫn” đã được khai thác triệt để. Nhưng tin mừng chưa bao giờ được truyền tải.

Bởi vì phân tích tâm lý, sự thấu hiểu, Schopenhauer, Cây Sự Sống, và việc chấp nhận rằng chúng ta bị tổn thương – tất cả những điều đó đều có giá trị, nhưng kết nối con người mới là trái tim của câu chuyện này. Vì thế, cái kết mang tính trị liệu của bản anime gốc – nơi Shinji tưởng tượng mọi người vỗ tay chúc mừng cậu (hoặc có thể Chương Trình Hoà Tan Nhân Loại đã thành công và mọi cá nhân tan biến vào một ý thức tập thể) – đối với tôi thật rỗng tuếch, giống như một giấc mộng tự huyễn hoặc.

Trong khi đó, End of Evangelion, dù gợi mở một khởi đầu có tiềm năng, vẫn còn quá mơ hồ và đầy bức bối. Tôi nghĩ mình có thể chịu đựng được cái chết, đau khổ, sự mất mát đạo đức của nhân vật, sự kỳ lạ của trải nghiệm, những thất vọng, những tội lỗi, cả Khải Huyền – nhưng tôi muốn thấy điều gì đó hơn thế nữa. Tôi muốn Eagles (Đại bàng cứu nguy trong Chúa Nhẫn), một phép màu, một eucatastrophe – một bước ngoặt thần diệu mang hy vọng, một điều gì đó đến từ bên ngoài.

Một thông điệp, hoặc ít nhất là hy vọng về một thông điệp.

Sau luận đề của một thiên thần tàn nhẫn, tôi mong chờ luận đề của một thiên thần nhân từ.

Bởi vì, theo kinh nghiệm của chính tôi, từ nỗi kinh hoàng và sự sụp đổ của Khải Huyền, sứ giả của hy vọng xuất hiện. "Thiên thần" có nghĩa là "sứ giả", và Evangelion có nghĩa là "Tin Mừng."

Thông qua những hình ảnh méo mó nhất mà tôi từng cố gắng soi chiếu để tìm kiếm ánh sáng, qua những cuộc chiến nội tâm, những lần dừng lại sau khi cái ác và nỗi kinh hoàng trỗi dậy, qua sự ôm ấp như trẻ thơ giữa những mảnh vỡ của một điều gì đó đẹp đẽ, rực rỡ, nhưng đã rơi xuống và dường như không thể chạm tới được—tôi được nhắc nhở về một sự thật: rằng thực sự, thực sự, Thiên Chúa không muốn bất kỳ ai trong số những đứa trẻ bé nhỏ này bị lạc lối. Rằng Ngài yêu thương gia đình quý giá của Ngài, từng người một, và Ngài không muốn chúng ta chết đi, mà muốn chúng ta sống, lớn lên, và yêu thương. Rằng, thông qua Ngài, chúng ta sẽ có thể kết nối.

Tôi muốn Shinji chứng tỏ rằng thế giới lạnh lùng, bạo lực mà cha cậu đại diện—Adam, SEELE, NERV và EVA—cũng như sự tự thu mình và chối bỏ sự sống mà Chương Trình Hoà Tan Nhân Loại, mẹ cậu—Lilith và Đại Rei—đại diện, sẽ không có tiếng nói cuối cùng. Rằng vẫn còn một con đường. Rằng cậu có thể hy vọng vào một sự kết nối thực sự.

Nhưng với những gì Evangelion thể hiện, thế giới mà nó vẽ ra cuối cùng lại là một thế giới phi nhân tính, gần như vô vọng (và như Anno từng nói từ lâu, biểu tượng Cơ Đốc trong phim chỉ mang tính hình thức). Trong thế giới đó, hy vọng để trở thành anh hùng dường như không có cơ sở. Nhưng Thiên Chúa là một vị anh hùng, và chủ nghĩa anh hùng đó hiện hữu trong toàn bộ Tạo Vật của Ngài.

Chúa Cha là một Anh Hùng: như Abraham, Ngài đã trải qua nỗi thống khổ của việc hy sinh Con mình để giành lại Đứa Con Hoang Đàng, con chiên lạc, hết lần này đến lần khác. Chúa Thánh Thần là một Anh Hùng: Ngài không ngừng đổ tràn sự giàu có vào tâm hồn con người với sự dịu dàng vô tận, với tình yêu lớn lao nhất, với mục đích kiên định là cứu rỗi linh hồn mà Ngài bước vào, mà không bao giờ từ bỏ. Đó là luật của các thiên thần, là hiến pháp của vũ trụ.

Bất chấp sức mạnh của thế gian, của bạo chúa, của bom đạn, của trầm cảm, của sức mạnh khủng khiếp mà công nghệ con người mang lại, của những vết thương sâu kín—luật ấy vẫn luôn hiện diện. Trong suốt bộ phim, có điều gì đó trong Shinji luôn đấu tranh để tiến về phía bên kia. Nhưng bộ phim kết thúc trước khi chúng ta có thể nhìn thấy điều đó.

Toàn bộ thể loại mecha, bao gồm cả Evangelion, được xây dựng trên tiền đề rằng, vì một sự trớ trêu của số phận, một đứa trẻ bỗng trở thành người quan trọng nhất thế giới, vì chỉ có nó mới có thể kiểm soát sức mạnh tối thượng. Trong Phúc Âm—bản Evangelion nguyên thủy—Chúa Giêsu đã đặt một đứa trẻ giữa các môn đồ, những người đang tranh cãi về thứ bậc trong Nước Trời, và bảo họ đón nhận đứa trẻ ấy. Ngài kể cho họ nghe về đồng bạc bị đánh mất, về con chiên lạc. "Hãy trở nên như trẻ thơ, và đón nhận trẻ thơ nhân danh Ta."

Hãy cẩn thận, đừng khinh thường một ai trong những kẻ bé nhỏ này, vì các thiên thần hằng chiêm ngưỡng Thiên Nhan luôn tận tụy phục vụ họ, từng người một.

Asuka, Rei, Misato, Shinji, Kaworu, Ritsuko, Kaji, Gendo.

Trong trật tự của các thiên thần, kẻ mạnh bảo vệ kẻ yếu hơn. Đó là ý nghĩa thực sự của sức mạnh—thứ mà các thiên thần trong Evangelion đại diện.

Hòa nhịp với Evangelion, những chương cuối của Khải Huyền gợi nhắc lại phần mở đầu của Sáng Thế Ký. Lúc khởi đầu, Thiên Chúa đã tạo dựng trời và đất. Giờ đây, chúng ta thấy một Trời Mới và một Đất Mới: nước mới, trái mới, một ánh sáng rực rỡ hơn cả Mặt Trời hay Mặt Trăng. Thuở ban đầu, Thiên Chúa đã kết hợp Ađam và Evà. Giờ đây, Chiên Thiên Chúa và Hiền Thê của Ngài được tác hợp nên một.

"Ta, Giêsu, đã sai thiên thần của Ta đến làm chứng cho các ngươi về những điều này trước các Hội Thánh. Ta là Gốc và là Hậu Duệ của Đavít, là Sao Mai rực rỡ."

Thần Khí và Hiền Thê cùng nói: "Hãy đến!"
Ai nghe cũng hãy nói: "Hãy đến!"

Ai khát hãy đến, ai muốn, hãy lãnh nhận nước trường sinh cách nhưng không…

Tôi hiếm khi nói về Asuka và Rei, những nhân vật có tuyến phát triển đầy cuốn hút nhưng vẫn chưa hoàn tất, điều mà TWWK đã phân tích rất hay (tôi cũng thấy có sự tương đồng nào đó giữa họ với một số tuyến nhân vật trong Haruhi). Tôi tự hỏi liệu các bộ phim Rebuild có thể thay đổi quan điểm của tôi về sự vô vọng của Eva hay không—bằng một viễn cảnh kỳ diệu, đầy huyền nhiệm nào đó, hoặc bằng sự phát triển của ba nhân vật chính. Chúng ta sẽ chờ xem.