Phức Cảm Oedipus Và Bi Kịch Trong Oldboy

Trong bóng tối sâu thẳm của tâm trí con người, có những ham muốn không tên, những ám ảnh không lời. Phức cảm Oedipus, một khái niệm tâm lý học nổi tiếng và gây tranh cãi, chính là tấm gương soi rọi những vùng vô thức đầy mâu thuẫn ấy – nơi tình yêu, thù hận và tội lỗi cùng nhau tồn tại. Và ít có tác phẩm điện ảnh nào tái hiện hiện tượng này rùng rợn và bi kịch như Oldboy – kiệt tác của đạo diễn Park Chan-wook.

Freud và bóng ma của Oedipus Phức cảm Oedipus là một lý thuyết được đề xuất bởi nhà phân tâm học Sigmund Freud, cho rằng trong quá trình phát triển tâm lý, trẻ nhỏ – đặc biệt là bé trai – sẽ vô thức nảy sinh ham muốn gắn bó tình cảm với mẹ và xem cha là đối thủ cạnh tranh. 

Mặc dù hầu hết trẻ em sẽ vượt qua giai đoạn này khi lớn lên, Freud tin rằng nếu không được giải quyết, phức cảm này có thể để lại di chứng tâm lý kéo dài suốt đời. 

Tên gọi của khái niệm này bắt nguồn từ bi kịch Oedipus Rex trong thần thoại Hy Lạp, nơi nhân vật chính – vì không biết thân phận thật của mình – đã giết cha và lấy mẹ, dẫn đến sự sụp đổ hoàn toàn của bản thân khi sự thật được phơi bày. 

Oldboy: Bi kịch hiện đại mang bóng dáng cổ điển 

Trong Oldboy (2003), nhân vật chính Oh Dae-su bị bắt cóc và giam cầm suốt 15 năm bởi một kẻ bí ẩn. Khi được thả ra, anh bắt đầu hành trình trả thù mà không hề biết rằng mọi bước đi của mình đều nằm trong một kế hoạch tàn nhẫn – nơi sự thật không chỉ giết chết thể xác, mà còn thiêu rụi linh hồn. 

Oh Dae-su rơi vào lưới tình với một cô gái trẻ tên Mi-do – người mà sau này anh phát hiện là con gái ruột của mình. Cuộc gặp gỡ, tình yêu, rồi sự thật bị lật mở – tất cả như một tấn bi kịch Hy Lạp tái hiện trong bối cảnh hiện đại. 

Cái kết đầy ám ảnh, khi Dae-su tự cắt lưỡi mình như một hình thức trừng phạt và cầu xin được quên đi ký ức, đã đưa bộ phim chạm đến tầng sâu của phân tâm học và đạo đức học. 

Trong Oldboy, phức cảm Oedipus không chỉ là nền tảng tâm lý học, mà là công cụ tra tấn tột cùng. Dae-su bị đưa vào vai một Oedipus hiện đại, không phải vì anh lựa chọn, mà vì anh bị ép phải sống trong bi kịch ấy – một bi kịch được tạo ra bởi thù hận, trả đũa và những ám ảnh thời thơ ấu chưa bao giờ được chữa lành. 

Cũng như Freud đã chỉ ra, tổn thương thời thơ ấu và quan hệ gia đình rối loạn có thể là căn nguyên cho những hành vi lệch chuẩn, cả về mặt đạo đức lẫn xã hội. Trong trường hợp của Dae-su, chính sự thiếu kiểm soát bản thân, cộng với sự thao túng từ bên ngoài, đã đẩy anh vào chiếc bẫy tâm lý hoàn hảo – nơi “yêu” và “loạn luân” trở nên không thể tách rời. 

 Ngày nay, nhiều nhà tâm lý học không còn xem phức cảm Oedipus là một sự thật tuyệt đối, nhưng vẫn đồng thuận rằng mối quan hệ cha mẹ – con cái đóng vai trò then chốt trong sự phát triển nhân cách. Những biểu hiện tình cảm thái quá, sự chiếm hữu cảm xúc, hoặc rối loạn gắn bó từ thuở nhỏ hoàn toàn có thể ảnh hưởng đến các mối quan hệ trưởng thành – dù không theo hướng “Freud cổ điển”.

Oldboy là minh chứng sống động cho việc văn hóa, điện ảnh và phân tâm học có thể đan xen nhau để kể lại những bi kịch muôn đời của con người. 

Dù Freud có thể đã quá cực đoan trong vài lý thuyết của mình, thì bóng ma của Oedipus – nỗi sợ yêu sai người, bị trừng phạt bởi chính ham muốn của mình – vẫn còn nguyên tính thời sự, ám ảnh từng thế hệ. 

Có những điều, một khi đã biết, ta chỉ có thể sống tiếp bằng cách quên đi. Nhưng liệu quên được rồi, ta còn là chính mình?