Hoàng Hậu Không Có Thật: Khi tin giả viết nên lịch sử

Có bao giờ bạn tự hỏi, nếu một tin giả đủ hấp dẫn, liệu nó có thể trở thành một phần của lịch sử? Đôi khi, lịch sử không chỉ được viết bằng sự thật, mà còn được tạo nên bởi những câu chuyện người ta tưởng là thật. Và nếu từng có một ví dụ sinh động cho điều đó, thì câu chuyện về “Hoàng hậu Mỹ” tại triều đình Hàn Quốc đầu thế kỷ 20 là một minh chứng không thể hoàn hảo hơn. Câu chuyện này cũng là một ví dụ kinh điển cho sức mạnh của truyền thông trong việc kiến tạo… điều chưa từng xảy ra.

Vào năm 1903, báo chí Mỹ đồng loạt đăng tin về một đám cưới gây chấn động: Hoàng đế Gojong của Triều Tiên kết hôn với một phụ nữ Mỹ tên Emily Brown – một người đẹp hát thánh ca trong nhà thờ truyền giáo, giỏi ngoại ngữ và từng làm thông dịch viên cho chính phủ. Câu chuyện không chỉ được kể như một mối tình hoàng cung, mà còn được tô điểm bằng những tình tiết lãng mạn và xa hoa. Các tờ báo mô tả đám cưới của họ với đội quân hộ tống lấp lánh áo giáp, cờ rồng bay phấp phới, nghi lễ hoàng gia tráng lệ và chiếc ngai vàng mà vị vua “chia sẻ” với người phụ nữ ông yêu thương.

Điều đáng nói là sự kiện này vẫn được nhiều người tin là có thật trong suốt một thời gian dài, bất chấp không có bằng chứng, không có ghi chép chính thống trong lịch sử Hàn Quốc.

Có lẽ cũng vì vậy mà bài học lớn nhất từ “Hoàng hậu Mỹ” không nằm ở chuyện tình hoàng cung, mà nằm ở sức mạnh – và nguy cơ – của truyền thông khi nó vượt khỏi ranh giới xác thực.

Cố vấn người Mỹ William Franklin Sands từng cho rằng chính một phóng viên phương Tây đã "tạo ra" câu chuyện chỉ để chứng minh rằng truyền thông có thể "làm nên sự kiện từ con số 0". Và đáng tiếc thay, nó đã chứng minh rất thành công.

Câu chuyện Emily Brown là một ví dụ điển hình cho sức mạnh của truyền thông – khi một câu chuyện hư cấu được viết với đầy đủ lớp lang, nhân vật, cảm xúc và bối cảnh văn hóa, nó hoàn toàn có thể khiến người đọc chấp nhận như một phần của hiện thực. Từ mối tình lãng mạn, thân thế bí ẩn, cho đến những tình tiết như trong truyện cổ tích – tất cả đã khiến công chúng thời đó bị cuốn hút và dễ dàng tin tưởng.

Nhưng đây không chỉ là một câu chuyện vui để kể lại trong các buổi trà chiều. Nó là một lời cảnh tỉnh về khả năng của truyền thông trong việc tạo ra “sự thật cảm xúc” – thứ mà đôi khi còn mạnh mẽ hơn cả sự thật thực tế. Chính cố vấn người Mỹ William Franklin Sands cũng từng ám chỉ rằng toàn bộ câu chuyện được dựng lên bởi một phóng viên đang... chờ tin tức trong lúc rảnh rỗi. Và anh ta, trong men say của một chút Canadian Club, đã thử nghiệm “sức mạnh của báo chí” bằng cách dựng nên một tin giả tinh vi. Không ai ngờ rằng trò đùa ấy lại tồn tại lâu đến như vậy trong lịch sử truyền thông phương Tây.

Câu chuyện của Emily Brown phản ánh một thực tế rằng đôi khi truyền thông không chỉ là người đưa tin, mà còn là kẻ tạo tin. Một câu chuyện nếu đủ hấp dẫn, đủ lãng mạn, đủ khác biệt – có thể vượt qua cả ranh giới kiểm chứng. Nhất là khi nó đánh trúng những điểm mà công chúng muốn nghe: một nữ thường dân trở thành hoàng hậu, một mối tình vượt đại dương, một đất nước châu Á bí ẩn bị “phương Tây hóa” bởi tình yêu.

Ngày nay, khi truyền thông số phủ sóng toàn cầu, những mô hình tin giả như thế không còn xa lạ. Từ những bài viết lan truyền trên mạng xã hội cho đến các thuyết âm mưu được gói gọn trong một đoạn video vài phút – tin giả đã có phiên bản mới tinh vi hơn, nhanh chóng hơn, và đáng tiếc là, đôi khi thuyết phục hơn cả sự thật. Nhưng mô hình gốc của nó đã có từ hơn một thế kỷ trước, với câu chuyện của “Hoàng hậu Mỹ”.

Nhìn lại câu chuyện Emily Brown, có lẽ điều còn đọng lại sâu sắc không phải là một chuyện tình hoàng cung chưa bao giờ có thật, mà là câu hỏi: Chúng ta đã – và đang – tiếp nhận lịch sử qua lăng kính nào? Qua sách vở, tài liệu, hay qua những câu chuyện được kể lại và lan truyền chỉ vì nó hấp dẫn?

Và nếu có điều gì đáng để ghi nhớ, thì có lẽ chính là lời nhắc này: đôi khi, điều chúng ta tin là lịch sử, chỉ là một câu chuyện được viết ra quá khéo léo – và truyền thông chính là người cầm bút.