Người ăn chay có gây hại không? Hay tranh cãi về chủ nghĩa ăn chay mới là điều gây hại?

"Dù được công nhận về giá trị nghệ thuật, nhưng 'Người ăn chay' lại vướng vào tranh cãi về việc có hại cho thanh thiếu niên… Quan điểm của chuyên gia giáo dục giới tính là gì?"

Vào ngày 10 vừa qua, tin tức về việc nhà văn Han Kang giành giải Nobel Văn học đã gây chấn động cho tất cả mọi người. Chính tác giả Han cũng bày tỏ cảm xúc của mình, nói rằng "rất bất ngờ và vinh dự", trong khi ngành xuất bản, vốn không lường trước được tin vui này, đang hân hoan với cái gọi là "hiện tượng Han Kang".

Tuy nhiên, giới giáo dục cũng rơi vào cú sốc lớn. Năm ngoái, một trường trung học ở tỉnh Gyeonggi đã loại bỏ tiểu thuyết Người ăn chay, một trong những tác phẩm tiêu biểu của Han Kang, với lý do "gây hại cho giáo dục giới tính thanh thiếu niên". Thế nhưng, Ủy ban Nobel – tổ chức đã trao giải cho Han Kang – lại hết lời ca ngợi chính tác phẩm này.

Sau khi nhà văn Han Kang giành giải Man Booker năm 2016, trường học này đã đưa Người ăn chay vào thư viện. Nhưng khi đọc nội dung cuốn sách, họ phát hiện có cảnh mô tả mối quan hệ không phù hợp giữa anh rể và em vợ. Nhà trường cho rằng điều này quá gợi dục đối với học sinh, nên đã cấm cuốn sách, không cho học sinh tiếp cận. Cuối năm ngoái, trường chính thức quyết định loại bỏ hoàn toàn tác phẩm này.

Lý do dẫn đến quyết định của nhà trường là việc tập trung vào thực tế rằng cuốn sách mô tả một mối quan hệ tình dục không phù hợp và đánh giá rằng điều đó có thể gây hại cho thanh thiếu niên. Trong khi đó, Ủy ban Nobel lại tập trung vào ý nghĩa tượng trưng của mối quan hệ đó và đánh giá cao giá trị nghệ thuật của tác phẩm.

Dĩ nhiên, không phải cứ là tác phẩm đạt giải Nobel Văn học thì đều phù hợp với mọi đối tượng. Đây cũng là lý do nhà trường quyết định loại bỏ sách: Dù Han Kang giành giải Nobel là một niềm tự hào, nhưng liệu có nên bắt buộc thanh thiếu niên đọc một cuốn sách có mô tả quan hệ tình dục không phù hợp một cách gợi dục?

Đây là một quan điểm có cơ sở, nhưng cũng có một góc nhìn khác cần cân nhắc: Chỉ vì mô tả một mối quan hệ không phù hợp, cuốn sách có thực sự gây hại cho thanh thiếu niên hay không?

Ở Hàn Quốc, cơ quan đánh giá liệu sách và ấn phẩm có gây hại cho thanh thiếu niên hay không chính là Ủy ban Đạo đức Xuất bản. Tuy nhiên, Người ăn chay chưa bao giờ bị xếp vào danh mục sách gây hại.

Lý do là vì tiêu chí đánh giá dựa trên Luật Bảo vệ Thanh thiếu niên. Một tác phẩm chỉ bị coi là gây hại nếu có nội dung khiêu dâm hoặc kích thích ham muốn tình dục một cách trực tiếp. Ngoài ra, giá trị văn học cũng là một yếu tố quan trọng trong đánh giá. Nghĩa là dù Người ăn chay có mô tả một mối quan hệ không phù hợp, nhưng xét về mức độ ảnh hưởng trong tổng thể tác phẩm và giá trị văn học của nó, cuốn sách không bị coi là gây hại.

Vậy, tranh cãi này đã thực sự được giải quyết chưa? Có lẽ là chưa, vì vẫn còn nhiều phụ huynh và giáo viên không đồng tình. Họ vẫn băn khoăn liệu học sinh có nên đọc một cuốn sách có mô tả quan hệ tình dục không phù hợp một cách chi tiết hay không.

Vì lý do đó, trường trung học đã loại bỏ Người ăn chay quyết định tiếp tục giữ nguyên lập trường ngay cả sau khi Han Kang giành giải Nobel. Hơn nữa, trong các cuộc thảo luận tại Quốc hội gần đây, liên tục có ý kiến khẳng định rằng cuốn sách này thực sự không phù hợp với thanh thiếu niên.

Gốc rễ của những phản ứng này chính là nỗi lo lắng. Liệu có nên để thanh thiếu niên – những người chưa hoàn toàn hình thành quan niệm về giới tính – tiếp xúc với những nội dung liên quan đến tình dục? Và nếu có, thì đâu là giới hạn? Vì chưa có một tiêu chuẩn rõ ràng và chắc chắn, nên sự bất an vẫn tồn tại.

Cách đơn giản nhất để xoa dịu nỗi lo này là cấm hoàn toàn nội dung tình dục đối với thanh thiếu niên. Nhưng có một thực tế cần lưu ý: Ngày nay, thanh thiếu niên đã tiếp xúc với nội dung dành cho người lớn thông qua mạng xã hội, nền tảng OTT (dịch vụ xem phim trực tuyến) và YouTube. Theo thống kê của Bộ Bình đẳng giới và Gia đình Hàn Quốc năm 2022, có đến 40% học sinh tiểu học đã từng xem nội dung người lớn.

Các chuyên gia cũng chỉ ra rằng, so với cảnh quan hệ giữa anh rể và em vợ trong Người ăn chay, thanh thiếu niên đang tiếp cận tình dục qua những nội dung lệch lạc và bạo lực hơn nhiều trên Internet. Điều này không có nghĩa là "vì ngoài kia còn có nội dung tệ hơn nên không cần lo lắng về một cuốn sách". Thay vào đó, vấn đề nằm ở chỗ: nếu chỉ cấm mà không dạy thanh thiếu niên cách suy nghĩ phản biện, thì hậu quả có thể còn tệ hơn.

Thực tế, khi nhóm Fact Check - Sự thật là của đài SBS hỏi ý kiến 5 chuyên gia trong và ngoài nước, tất cả đều có chung quan điểm: Họ phản đối việc loại bỏ Người ăn chay khỏi thư viện trường trung học.

Vậy nếu một ngày nào đó, chúng ta thấy một học sinh đang đọc Người ăn chay ở nhà hoặc tại trường, với tư cách là người lớn, chúng ta nên phản ứng thế nào?

UNESCO đã công bố Hướng dẫn Kỹ thuật Quốc tế về Giáo dục Giới tính (International Technical Guidance on Sexuality Education, 2018) để giúp người lớn đưa ra quyết định trong những tình huống như thế này.

Tài liệu này chia thanh thiếu niên thành bốn nhóm tuổi và đề xuất các mục tiêu giáo dục phù hợp với từng nhóm, dựa trên tám khái niệm cốt lõi, bao gồm quan hệ, bạo lực, giới tính, tình dục, v.v.

"Han Kang là một nhà văn xuất sắc, nhưng tôi sẽ để con mình đọc Người ăn chay khi cháu đã trưởng thành."

Đây là một trong những bình luận phổ biến nhất dưới các bài báo gần đây. Nhưng liệu chỉ cần lớn lên và trở thành người trưởng thành là tự nhiên sẽ hình thành quan niệm đúng đắn về tình dục sao? Hoàn toàn không phải như vậy.

Điều quan trọng không phải là biến các nội dung tình dục thành điều cấm kỵ. Thay vào đó, ta cần nhìn thẳng vào thực tế về môi trường mà học sinh hay con cái chúng ta đang tiếp xúc và giúp các em giải đáp những băn khoăn của mình. Chỉ khi tôn trọng và công nhận học sinh như những cá thể có quyền chủ động trong vấn đề giới tính thông qua sự tương tác, các em mới có thể xây dựng quan niệm đúng đắn về tình dục.

Từ góc nhìn này, Người ăn chay là cuốn sách không phải là thứ gây hại cho thanh thiếu niên. Ngược lại, chính những tranh cãi mà người lớn tạo ra với lập luận "Tuyệt đối không được đọc Người ăn chay!" có thể gây hại nhiều hơn cho các em.