Liệu Hàn Quốc đang tiến gần tới một "vùng tối" kinh tế không thể đảo ngược?

Có những giai đoạn trong lịch sử kinh tế mà hậu quả không đến từ một biến cố đơn lẻ, mà là hệ quả lũy tiến của những điều đã biết nhưng không được xử lý đúng thời điểm. Khi Hàn Quốc chính thức bước vào giai đoạn tăng trưởng thấp kéo dài hoặc, như một số nhà phân tích gọi thẳng, là “thời kỳ vô tăng trưởng” câu hỏi không còn là làm gì để thoát ra, mà là liệu ta có đang lặp lại vết xe đổ của những quốc gia từng đứng trước cơ hội như chính chúng ta bây giờ? 

Nhật Bản 30 năm mất mát: tăng trưởng thấp, xã hội co cụm 

Nhật Bản những năm 1990 bước vào một chu kỳ kéo dài ba thập kỷ mà họ gọi là "thời kỳ mất mát". Từ nền kinh tế chiếm 17.7% GDP toàn cầu vào năm 1993, Nhật Bản tụt dốc còn khoảng 5% vào năm 2024. 

Đây không chỉ là sự giảm sút về số học mà là một thay đổi cấu trúc của toàn bộ xã hội: thu nhập doanh nghiệp giảm dẫn đến thu nhập hộ gia đình giảm, kéo theo tiêu dùng yếu, đầu tư trì trệ, và cuối cùng là sự co cụm niềm tin vào tương lai. 

Chỉ số bất bình đẳng thu nhập Gini lên đến 0.48 trong năm 2016 một con số khốc liệt đối với một xã hội từng tự hào là đồng đều. Tỷ lệ sinh thấp không chỉ do áp lực kinh tế, mà còn từ tâm lý "không có gì để tin vào". 

Một xã hội già hóa, chậm chuyển mình, và ngần ngại thay đổi đã giam mình trong trạng thái trì trệ. 

Hàn Quốc hôm nay có thể không giống hệt Nhật Bản hôm qua, nhưng những dấu hiệu dường như đang lặp lại từ tỷ lệ sinh thấp nhất OECD, đến sự suy yếu dần của các ngành trụ cột như ô tô, hóa dầu, và điện tử khi đối mặt với sự trỗi dậy công nghệ của Trung Quốc và cạnh tranh giá từ các quốc gia Đông Nam Á. 

Từ “người khổng lồ Nam Âu” đến “bệnh nhân mới” bài học từ nước Ý 

Trường hợp của Ý lại minh họa một bi kịch khác: không phải vì không biết vấn đề, mà vì không dám trả giá để thay đổi sớm. Từng là quốc gia đứng ngang hàng với Đức về sức mạnh kinh tế đầu những năm 2000, Ý đã chìm trong hai thập kỷ tăng trưởng thấp, với tốc độ trung bình chỉ khoảng 1%. 

Tệ hơn, chính sách chi tiêu kiểu “giữ ghế” mở rộng phúc lợi để xoa dịu bất mãn, thay vì cải cách cấu trúc khiến Ý rơi vào vòng xoáy nợ công. 

Từ mức nợ công tương đương 106% GDP năm 2008, Ý vọt lên 137.3% vào năm 2023, chỉ đứng sau Hy Lạp trong khu vực đồng euro. Khi chi tiêu dành cho đầu tư bị thay thế bằng chi tiêu duy trì hệ thống, nền kinh tế mất khả năng tạo việc làm mới. 

Tỷ lệ thất nghiệp thanh niên từng chạm mức 45%, buộc hàng chục nghìn lao động trẻ rời bỏ đất nước. 

Một xã hội già cỗi, hụt hơi trong đổi mới, trở thành kết cục tất yếu không phải vì không thấy trước, mà vì không dám hành động đúng lúc. 

Hàn Quốc: Trên lằn ranh giữa năng động và đóng băng 

Hàn Quốc ngày nay là một nền kinh tế với tài nguyên con người ngày càng bị bào mòn bởi già hóa, cơ cấu thị trường lao động phân mảnh, và nền công nghiệp đang mất dần ưu thế. 

Nhưng khác với Nhật Bản hay Ý ở thời điểm đầu khủng hoảng, Hàn Quốc có một thế hệ trẻ được giáo dục cao, tầng lớp trung lưu vẫn đông đảo và hệ thống tài chính vẫn tương đối vững vàng. 

Vấn đề là: các yếu tố đó có thể duy trì bao lâu nếu niềm tin vào tương lai tiếp tục bị xói mòn bởi tốc độ tăng trưởng dưới 1% như hiện tại? Tăng trưởng thấp không chỉ là chuyện GDP. 

Nó là sự đình trệ của luồng tiền, của đầu tư, của sự di chuyển xã hội. Một nền kinh tế tăng trưởng thấp liên tục trong 510 năm sẽ thay đổi kỳ vọng của người dân: giới trẻ ngừng mơ lớn, doanh nghiệp không đầu tư dài hạn, và nhà nước thì trở thành người “giải cứu tạm thời” thay vì là người tạo sinh khí. Cái chết của sự năng động đến không phải bằng một biến cố, mà bằng sự quen dần với cái trì trệ. 

Phản tư, chứ không phải lối tắt 

Nhiều quốc gia, khi rơi vào trạng thái tăng trưởng thấp, đã chọn giải pháp "bơm tiền ra thị trường" như liều thuốc kích thích tạm thời. Nhưng tiền không tạo ra niềm tin nếu không có cơ hội. Nhật Bản đã trải nghiệm điều đó tiền nhiều, nhưng tiêu dùng và đầu tư vẫn yếu. Ý cũng đã thử và cái giá là gánh nợ phình to, bỏ lỡ “thời khắc vàng” của cải cách. 

Hàn Quốc hôm nay đứng trước một khúc quanh tương tự. Nhưng điều khiến bức tranh trở nên khác biệt là: chúng ta đã thấy trước những gì sẽ đến từ bài học của Nhật, của Ý, của chính chúng ta trong khủng hoảng tài chính 1997 hay đại dịch COVID-19. Việc nhận diện đúng bản chất “không tăng trưởng” là một phần quan trọng. 

Phần còn lại không nằm ở một công thức hay giải pháp tức thời, mà là ở cách xã hội tự chuẩn bị để đi một chặng đường dài, chậm, và không chắc chắn. 

Suy cho cùng, kinh tế không phải bài toán có lời giải sẵn. Nó là chuỗi phản ứng nơi mỗi lựa chọn của ngày hôm nay sẽ âm vang trong hai thập kỷ sau. Và nếu tăng trưởng không còn là điều đương nhiên, có lẽ điều xã hội cần tìm kiếm không phải là “bước nhảy”, mà là một nhịp đi đều có kỷ luật, có phản tư, và có trí nhớ.