Đón Nhận Tự Do Của Chúng Ta, Nhưng Với Chi Phí Gì?

Những người theo chủ nghĩa hiện sinh nhấn mạnh rằng chúng ta sống cuộc đời của mình qua những lựa chọn. 

Thật thú vị khi nghĩ về sự tự do mà chúng ta có để tạo ra bất kỳ loại cuộc sống nào mà chúng ta mong muốn. Nhưng cùng lúc đó, quan điểm cho rằng cuộc sống của chúng ta phải do chính chúng ta quyết định khiến cho những lựa chọn của chúng ta trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Soren Kierkegaard nhận ra nỗi lo âu có thể phát sinh khi nhận thức rằng chúng ta phải tự vạch ra con đường cho chính mình, và ông cho rằng “lo âu là sự chóng mặt của tự do.” Mỗi khi chúng ta đưa ra một quyết định trong cuộc sống, chúng ta đang bước đi một cách mạnh mẽ, mà không có sự nhìn nhận lại để biết liệu chúng ta đã đưa ra một lựa chọn sáng suốt hay chưa.

Đó là trong tuổi vị thành niên và tuổi trưởng thành trẻ, khi mọi người thường đưa ra nhiều quyết định quan trọng nhất trong cuộc đời. Tương lai của họ trải dài phía trước và họ cần phải hành động để chọn lựa con đường đi tiếp, quyết định các vấn đề như việc học, mục tiêu nghề nghiệp, nơi ở và tìm kiếm bạn đời. Cứ như thể việc đưa ra những quyết định mang tầm ảnh hưởng xa rộng như vậy đã không đủ khó khăn, thanh thiếu niên lại phải đưa ra chúng vào thời điểm mà hầu hết mọi người vẫn đang cố gắng tìm ra chính mình. Với tất cả những gì có thể xảy ra đối với lứa tuổi này, không có gì ngạc nhiên khi đây là giai đoạn khó khăn trong cuộc sống. Stanley Hall đã nổi tiếng khi gọi tuổi vị thành niên là thời kỳ “bão tố và căng thẳng.” Trong độ tuổi từ 14 đến 21, hành vi phản xã hội và bạo lực tăng cao, cùng với việc sử dụng chất kích thích, khi thanh thiếu niên chống lại các nhân vật quyền lực và tham gia vào các hành vi nguy hiểm hơn so với bất kỳ giai đoạn nào khác trong đời.

Một cách để nhận thấy cái giá phải trả cho tự do lựa chọn là xem tuổi vị thành niên diễn ra như thế nào ở những nơi mà con người có ít lựa chọn hơn. Nghiên cứu cho thấy rằng tuổi vị thành niên không phải là vấn đề giống nhau ở tất cả các xã hội. Một phân tích hơn 100 xã hội nhỏ truyền thống cho thấy ở hầu hết các xã hội này, người ta không mong đợi thanh thiếu niên hành xử theo cách phản xã hội hay hung hăng hơn. Cơn bão và căng thẳng mà chúng ta thấy ở phương Tây gần như không xuất hiện ở các nền văn hóa đó. Nếu bạn sống trong một xã hội mà mọi người đều làm nông, bạn không cần phải suy nghĩ nhiều về việc sẽ làm gì trong cuộc đời: bạn sẽ là một người nông dân.

Sự so sánh giữa nước Mỹ thế kỷ 21 và châu Âu thời Trung Cổ cho thấy những thay đổi văn hóa lớn trong bối cảnh của sự lựa chọn. Ở nhiều nơi trong châu Âu thời Trung Cổ, việc thừa kế nghề nghiệp từ cha mẹ là chuyện bình thường, và rất hiếm khi người ta cố gắng chuyển sang một nghề mới. Con người cũng ít có quyền lựa chọn người mình sẽ kết hôn, vì hôn nhân sắp đặt là điều phổ biến. Họ cũng không thường lựa chọn tôn giáo mà mình theo, vì thường thì họ được sinh ra trong một tôn giáo và không bao giờ suy nghĩ nghiêm túc về những lựa chọn khác. Và mọi người thường sống trong cộng đồng mà họ được sinh ra, vì vậy họ không có nhiều quyền quyết định nơi mình sẽ sống. Con đường mà họ đi chủ yếu đã được định sẵn, với rất ít điểm mà họ có thể cân nhắc một con đường khác.

Tuy nhiên, ngày nay, đặc biệt là ở Mỹ, rất khó để tìm thấy những khía cạnh cốt lõi của cuộc sống mà không phải do chính con người lựa chọn. Những đặc điểm từng được cộng đồng gán cho con người nay phải được chính họ lựa chọn. Con người ngày nay phải tìm cách tạo dựng chính mình, điều này trở nên phức tạp hơn rất nhiều. Ví dụ, việc theo đuổi một nghề nghiệp đã trở nên khó khăn hơn vì những cơ hội nghề nghiệp đang thay đổi không ngừng. Thế kỷ 21 đã được mô tả là thời đại của nền kinh tế “gig”, và nhiều người phải ghép nối các công việc tạm thời để kiếm sống. Việc tìm kiếm bạn đời giờ đây thường được thực hiện qua các ứng dụng hẹn hò, và quá trình này không khác mấy so với việc lướt qua một cuốn catalog với hàng ngàn sự lựa chọn, và người ta lại kỳ vọng tìm ra người bạn đời tốt nhất cho mình.

Tự do lựa chọn cũng đã trở thành đặc điểm của nhiều trải nghiệm tâm linh của con người. Khoảng 42% người trưởng thành ở Mỹ có sự thay đổi tôn giáo so với khi còn nhỏ, và một trong những nhóm tôn giáo phát triển nhanh nhất là “Tâm linh nhưng không tôn giáo.” Điều này thường liên quan đến việc lựa chọn các yếu tố từ nhiều tôn giáo hoặc truyền thống thần bí khác nhau, có thể kết hợp một số nghi lễ thờ cúng thần linh, kỹ thuật thiền Zen, bài tập yoga và các bảng chiêm tinh. Con người ngày nay cũng đang ngày càng tự lựa chọn con đường của mình đối với thế giới bên kia, điều này thêm phần sâu sắc trách nhiệm cá nhân của họ.

Ngược lại với quá khứ, hiện nay có rất ít khía cạnh trong cuộc sống mà con người có thể chắc chắn là cố định và được định sẵn, bao gồm cả giới tính. Rất nhiều quyền tự do mà người Mỹ có ngày nay là điều chưa từng có trong lịch sử nhân loại. Mỹ là quốc gia cá nhân chủ nghĩa nhất trên thế giới ngày nay, và đã ngày càng trở nên như vậy, khi họ tôn vinh tự do cá nhân đến mức ít nơi nào trên thế giới làm được. Có lẽ chưa từng có nền văn hóa nào có nhiều quyền tự do như những gì người Mỹ thế kỷ 21 đang tận hưởng. Vì vậy, người Mỹ ngày nay đang là những người thử nghiệm để xem con người có thể sống cuộc sống của mình như thế nào với quá nhiều quyền tự do. Chúng ta cần phải cân nhắc làm thế nào để con người có thể tận dụng tất cả các quyền tự do của mình mà không rơi vào những lo âu mà chúng mang lại.