Ngược dòng lịch sử: Năm 2008, Quốc bảo số 1 của Hàn Quốc bị thiêu rụi trong biển lửa.

Hàn Quốc đã ngừng đánh số các quốc bảo của mình vài năm trước, nhưng đối với nhiều người, cụm từ "Quốc bảo số 1" vẫn gắn liền với Namdaemun, hay còn gọi là Sungnyemun theo tên chính thức.

Vì vậy, khi cánh cổng có từ thế kỷ 14 này bị thiêu rụi vào một đêm năm 2008, cú sốc đó không thể diễn tả được, tương tự như cảm giác mà người Pháp có thể đã trải qua trong vụ hỏa hoạn tại Nhà thờ Đức Bà năm 2019.

Người dân Hàn Quốc chỉ có thể bất lực theo dõi qua màn hình TV khi ngọn lửa nuốt chửng tòa tháp gỗ nằm trên cổng đá hình vòm.

Sungnyemun, một trong bốn cổng chính của Seoul dưới triều đại Joseon, là công trình gỗ lâu đời nhất còn tồn tại ở thủ đô vào thời điểm đó.

Được xây dựng vào năm 1398, cánh cổng này kiểm soát dòng người ra vào thành phố từ phía nam, khi Seoul vẫn còn nhỏ bé và được bao quanh bởi những bức tường đá.

Đêm hỏa hoạn

Ngày 10 tháng 2 là ngày cuối cùng của kỳ nghỉ Tết Nguyên đán.

Lực lượng cứu hỏa nhận được cuộc gọi đầu tiên vào lúc 8:50 tối, báo cáo khói bốc lên từ cánh cổng nằm giữa một ngã tư lớn ở trung tâm Seoul. Chỉ trong ba phút, nhóm lính cứu hỏa đầu tiên cùng 18 xe cứu hỏa đã có mặt tại hiện trường. Họ tiến vào tầng hai của tòa cổng, nơi phát ra khói, và làm theo quy trình ứng phó tiêu chuẩn – phun nước dập lửa. Ban đầu, giới chức cứu hỏa nhận định đám cháy sẽ sớm được khống chế. Tuy nhiên, đây hóa ra lại là một sai lầm nghiêm trọng. Không ai tại hiện trường nhận thức được rằng phần mái gỗ của công trình đã được thiết kế và xây dựng kiên cố đến mức có thể chống chọi với mưa lớn và gió bão.

Ngay từ đầu, lính cứu hỏa không thể nhìn thấy ngọn lửa cũng như xác định chính xác điểm phát cháy. Khi khói dường như giảm bớt, các nhà chức trách tin rằng tình hình đã nằm trong tầm kiểm soát. Nhưng họ không hề hay biết rằng, giữa những lớp gỗ xếp chồng lên nhau tạo nên phần mái 600 năm tuổi, ngọn lửa vẫn âm ỉ cháy.

Gần nửa đêm, ngày càng rõ ràng rằng một thảm kịch đang diễn ra.

Giới chức quyết định sử dụng bọt chống cháy – một phương án trước đó bị loại trừ để tránh làm hư hại di tích lịch sử. Lính cứu hỏa cố gắng tháo rời một số phần của công trình để cứu vãn càng nhiều càng tốt giữa cơn hỏa hoạn dữ dội. Để thể hiện mức độ khẩn cấp của nỗ lực tuyệt vọng này, tấm biển gỗ được cho là do một vị vua triều Joseon khắc chữ đã bị cắt rời bằng cưa và thả xuống đất. Vào khoảng 00:50 sáng, khoảng nửa giờ sau khi tầng trên của cổng hoàn toàn chìm trong biển lửa, sàn nhà sập xuống, kéo theo tầng một cũng dần bị ngọn lửa nhấn chìm.

Vào khoảng 1:55 sáng, sau năm giờ bùng cháy, ngọn lửa cuối cùng cũng được dập tắt. 90% tầng hai đã bị thiêu rụi, chỉ còn lại những khung gỗ cháy đen trơ trọi giữa đống đổ nát. Tuy nhiên, tầng một ít bị hư hại hơn, với 90% cấu trúc vẫn được bảo toàn.

Không có ai bị thương.

Dư chấn

Số báo ngày 12 tháng 2 năm 2008 của The Korea Herald đã dành toàn bộ trang nhất để đưa tin về thảm kịch này.

Trong bài báo có tiêu đề “Việc khôi phục cổng lịch sử có thể kéo dài tới 3 năm”, The Korea Herald cho biết Cục Di sản Văn hóa ban đầu ước tính chi phí trùng tu vào khoảng 20 tỷ won (15 triệu USD) và cảnh sát “nghi ngờ đây là một vụ phóng hỏa do lời khai của nhân chứng, cùng với bật lửa và hai chiếc thang được tìm thấy bên trong công trình.”

“(Namdaemun) là một di sản văn hóa mang tính biểu tượng của đất nước chúng ta; sự tàn phá này khiến trái tim người dân đau nhói,” Tổng thống đắc cử Lee Myung-bak phát biểu tại hiện trường. Cảnh sát cuối cùng xác định kẻ phóng hỏa là Chae Jong-gi, 69 tuổi, người từng có tiền án cố gắng đốt một cung điện hoàng gia. Chae bị bắt ngay trong ngày xảy ra vụ cháy và khai rằng ông ta gây án vì tức giận với chính phủ do không được bồi thường thỏa đáng trong một tranh chấp đất đai. Năm 2006, ông ta từng bị tuyên án tù treo vì cố ý phóng hỏa tại cung Changgyeonggung ở Seoul.

Với vụ hỏa hoạn tại Sungnyemun, Chae bị kết án 10 năm tù vào năm 2008 và được phóng thích vào năm 2018.

“Tôi vẫn nhớ cú sốc sáng hôm sau, vì tối đó tôi đi ngủ sớm. Khi đó, mọi chuyện có vẻ không nghiêm trọng đến thế,” Kang In-suk, người có văn phòng gần cổng thành, chia sẻ.

“(Đến sáng hôm sau,) họ đã dựng rào chắn để che đi cánh cổng bị thiêu rụi khỏi tầm nhìn của công chúng, nhưng từ văn phòng của tôi, tôi có thể thấy mọi thứ,” ông nói.

Tranh cãi và bài học rút ra

Khi mọi thứ lắng xuống, cuộc tranh cãi về trách nhiệm bắt đầu. Một số người đổ lỗi cho Cục Di sản Văn hóa vì đã giám sát lỏng lẻo đối với quốc bảo. Những người khác lại chỉ trích Tổng thống đắc cử Lee Myung-bak, người khi còn là thị trưởng Seoul đã thúc đẩy việc mở cổng cho công chúng tham quan mà không đảm bảo đủ các biện pháp an ninh. Về lý do tại sao, dù đã huy động nhiều nguồn lực, nhưng đám cháy vẫn không thể bị dập tắt kịp thời, các chuyên gia lên án cả Cục Di sản Văn hóa lẫn lực lượng cứu hỏa.

“Việc thiếu một quy trình ứng phó hỏa hoạn chuyên biệt cho di sản gỗ mới là nguyên nhân chính,” Hwang Pyung-woo – chuyên gia hiện đứng đầu Viện Nghiên cứu Chính sách Di sản Văn hóa Hàn Quốc – phát biểu trong một chương trình truyền hình.

Ngay sau đó, người ta phát hiện ra rằng cổng thành hoàn toàn không có hệ thống phun nước tự động, không còi báo cháy và cũng không có bảo vệ túc trực. Tại thời điểm đó, “Quốc bảo số 1” chỉ được trang bị tám bình chữa cháy cầm tay và một trụ nước chữa cháy duy nhất. Việc trùng tu cánh cổng kéo dài hơn năm năm và tiêu tốn khoảng 22,5 tỷ won tiền thuế của người dân – vượt xa so với dự toán ban đầu của Cục Di sản Văn hóa cả về thời gian lẫn chi phí. Dù quá trình phục dựng gặp không ít tranh cãi, nhưng đến tháng 5 năm 2013, Sungnyemun đã chính thức được khôi phục hoàn toàn và mở cửa trở lại cho công chúng.

Kể từ sau vụ hỏa hoạn, Cục Di sản Văn hóa (CHA) đã nỗ lực hết sức để bảo vệ các quốc bảo trên khắp đất nước, một người phát ngôn của CHA cho biết qua email gửi The Korea Herald vào ngày 9 tháng 11.

“Chúng tôi đã và đang triển khai cũng như mở rộng việc lắp đặt hệ thống báo cháy, trụ nước cứu hỏa và hệ thống phát hiện cháy tự động tại các quốc bảo bằng gỗ trên toàn quốc,” người phát ngôn cho biết.

“Chúng tôi cũng đang tuyển thêm nhân sự để đảm bảo an ninh trực tiếp tại các di tích, nhằm ứng phó nhanh chóng với các tình huống khẩn cấp và giảm thiểu thiệt hại có thể xảy ra.”

Tuy nhiên, người phát ngôn thừa nhận rằng CHA đang gặp một số trở ngại trong việc mở rộng hệ thống này nhanh chóng do hạn chế về ngân sách. Theo dữ liệu của CHA do một nghị sĩ thuộc đảng cầm quyền công bố, tính đến tháng trước, vẫn còn 135 quốc bảo có cấu trúc gỗ trên toàn quốc chưa được trang bị đầy đủ hệ thống phòng cháy, chữa cháy hoặc phòng ngừa hỏa hoạn.

Cụ thể, trong tổng số 522 quốc bảo bằng gỗ, có 135 công trình thiếu ít nhất một trong ba hệ thống an toàn – hệ thống chữa cháy, báo cháy hoặc chống trộm.

“Hiện tại, chỉ có 12 trong số 522 quốc bảo bằng gỗ chưa được trang bị bất kỳ hệ thống an toàn nào. Tuy nhiên, bảy trong số đó sẽ sớm được lắp đặt do vừa được đưa vào chương trình bảo vệ. Nhưng do hạn chế của ngân sách hiện tại, rất khó để thực hiện nhiều dự án cùng lúc,” người phát ngôn cho biết.